1993 yılının Nisan ayında ODTÜ laboratuvarlarında Türkiye’nin ilk interneti kullanılmaya başlanmıştı. Kaynaklarda bu laboratuvar ortamındaki bağlantı hızının 64 kbit/saniye olduğu belirtilir. Bundan 3-4 yıl sonra ise Türkiye’de internet kullanımı giderek yaygınlaşmaya başlamıştı. Benim de internetle ilk tanışmam 1998-99 yıllarına denk geliyor. Lisede okurken kendi web sayfamı nasıl yapabileceğimi merak etmiş, bazı web sitelerini inceleyip bilgisayarıma bugün için nostaljik sayılacak ve bazılarınızın adını bile duymadığı bir dünya program kurup denemiştim.

Yazılım geliştiriciler olarak 2015 yılının son günlerini geçirdiğimiz bu zaman diliminde çok güçlü yazılım araçları, kütüphaneler, tam donanımlı IDE’ler, oldukça hızlı bilgisayarlar ve mobil cihazlar artık elimizin altında. 1995 ile 2005 yılları arasını ele alarak geçmişe nostaljik bir bakış attığımızda, mazide kalan birçok yazılım aracının bugün esamesinin bile okunmadığını görüyoruz.. O dönemde yazılımla ilgilenenler az çok hatırlayacaktır, bahsi geçen araçlar günün şartlarında müthiş olanaklardı bizler için. Ancak bugün dönüp baktığımız zaman bu araçların oldukça ilkel, hantal ve bugünkü araçlarla kıyasladığımızda işe yaramaz şeyler olduğunu görebiliriz.

Bu yazıda mazide biz yazılımcılar için çok önemli olan, ancak günümüzde çok kullanılmayan hatta tamamen kullanım dışı kalmış bazı yazılım araçlarını ve uygulamalarını hatırlayıp kısa bir nostalji turu atacağız. Neyse, lafı çok da uzatmayalım. Bakalım listede neler varmış:

Not: Yazıda belirtilen “2000’li yılların sonu” vb. ifadeler 2010 yılından hemen önceki yılları belirtmek amacıyla kullanılmıştır. Yazıdaki tarih atıflarını 10 yıllık dilimlere göre yaptığımı belirtmek isterim.

Microsoft Frontpage

HTML sayfalar hazırlamak için kullanılan zamanının en güçlü ve kullanışlı IDE’lerinden biriydi. ASP ve PHP kullanan birçok programcının da tercih ettiği IDE’ydi. Toolbox’ta yer alan butonlar sayesinde çoğu sayfa elementini hiç kod yazmadan oluşturmanızı ve hızlıca web sayfaları hazırlamanızı sağlardı. Arayüzü ve kullanımı Office Word’e çok benzediği için Word’ü iyi kullanan biri Frontpage’e kolayca adapte olabilir ve kısa süre içinde o zamanın standartlarına göre oldukça güzel web sayfaları tasarlayabilirdi. Microsoft platformlarında çalıştığı gibi programın ilk sürümlerinin Macintosh versiyonu da bulunuyordu. Zaman içerisinde yerini önce Adobe Dreamweaver’a, sonra da .NET platformunu kullanan kullanıcılar için Visual Studio’ya bıraktı.

Adobe Flash (ActionScript)

Hepimizin yakından tanıdığı bir ürün aslında Adobe Flash(Öncesinde Macromedia’ya ait olan Flash’ın adı Macromedia Flash diye geçerdi). Belki de ömrünün son zamanlarını yaşıyor. Son yıllarda bilhassa web tarayıcılarını yavaşlatması, güvenlik açıkları, sık sık gelen güncellemeleri ve mobil cihaz uyumsuzluklarıyla gündemi meşgul etmiştir. Az da olsa bazı web sitelerinde(bilhassa oyun ve video içerikli sitelerde) kullanılmaya devam eden Adobe Flash’ın Flash Player’dan ziyade programlama aracı olan ActionScript’e artık bir nostalji aracı olarak bakabiliriz. Zira 5-6 sene öncesine kadar çok popüler bir dil olan ActionScript artık neredeyse hiç kullanılmıyor. Çok değil 5 sene önce bir kariyer sitesinde ActionScript bilen yazılımcı ilanı aratsanız sayfalarca sonuç çıkardı, ancak şimdi böyle bir arama yaptığınızda çok az sayıda ilan çıkacaktır karşınıza. Adobe Flash’ın bu noktalara gelmesinde en büyük etkenler şüphesiz performans sorunlarının yanında mobil tarayıcıların ve HTML5’in yaygınlaşmasıdır.

Swish / Swish Max

Flash animasyonlar 2000’li yıllarda web dünyasının en büyük eğlencelerinden biriydi. İzlemesi eğlenceli olan bu animasyonları Adobe Flash’ta hazırlamak ise ciddi emek isteyen ve uzun zaman alan bir işlemdi. Swish, Adobe Flash’ta hazırlanan yanarlı dönerli yazıları ve animasyonları hızlı şekilde hazırlanmasını sağlayan bir araçtı. Öyleki Flash’ta saatlerinizi alan bir animasyonu dahi 1-2 dakikada hazırlanamanızı sağlıyordu. Tabii ki yetenekleri kısıtlıydı, örneğin çizgi film benzeri bir animasyonu hazırlamak için uygun bir ortam değildi, daha ziyade yazılara ve nesnelere efekt verilmesi konusunda kullanılabilecek bir uygulamaydı. Adobe Flash’ın miadını doldurmasıyla birlikte artık Swish’te kullanılmayan nostaljik yazılım araçları arasına katıldı.

Java Applet

Java Applet’ler web sayfalarına nesne olarak bağlanan, Java teknolojisi üzerine inşa edilmiş bir web tarayıcı bileşenleridir. Web tarayıcısı içerisinde çalışan küçük Java programları diye de tanımlayabiliriz. ASP ve PHP gibi sunucu tabanlı teknolojilerin yaptığı işi istemci tabanlı Java kodları çalıştırarak yapılması amacıyla ortaya çıkmış bir teknolojiydi. Güvenlik açıkları nedeniyle ciddi sorunlara sebep olan Java Applet’ler için istemci tarafında sıklıkla Java güncellemeleri yapmak gerekebiliyordu. Bu sorunlarla beraber sonraki yıllarda Flash’ın ve JavaScript’in yaygınlaşmasıyla ve bu araçlarla Java Applet benzeri işlemleri istemci tarafında yapılabilmesi Java Applet’lerin zaman içerisinde azalmasına hatta bitme noktasına getirmiştir.

Paint Shop Pro

Günümüzde az da olsa kullanılan ama eski günlerindeki popülerliğinin çok uzağında olan bir grafik işleme programı Paint Shop Pro. 2000’li yılların başında her türlü grafik oluşturmak, buton hazırlamak, web sitesi tasarımı yapmak, fotoğraf rötüşlamak veya efekt hazırlamak isteyen çoğu kişinin bilgisayarında kurulu olan bu program alternatif birçok programın çıkması ve Adobe Photoshop’ın çok yaygınlaşmasıyla unutulmaya yüz tuttu.

Cute FTP

Bir zamanların ilk akla gelen FTP istemci programıydı. Günümüzde hâlâ kullanılsa da eski şaşalı günlerinin çok uzaklarında kaldı. Bilhassa 2000’li yıllarında başında çoğu kullanıcının FTP yönetimi için kullandığı bu program son yıllarda yerini Filezilla, WinSCP gibi FTP istemci araçlarına bıraktı.

Total Commander (Windows Commander)

Windows 3.1 sürümünden, yani 90’lı yılların başından beri klasör ve dosya yönetimi için ilk akla gelen programlardan Total Commander’ı bugün bile kullanan, hatta fanatiklik derecesinde seven birçok bilgisayar kullanıcısı bulunuyor. Özellikle kısayol tuşları sayesinde elini klavyeden kaldırmadan bütün işlemleri yapabilmek, bu programın en cazip özelliği. İki dosyanın içeriğini karşılaştırmak için de en sık kullanılan programlardan biridir. Tabii ki yıllar içerisinde işletim sistemlerinin kendi dosya görüntüleme araçlarının gelişmesiyle kullanımı oldukça azalmış ve günümüzde artık mazide kullanılan programlar arasına yavaş yavaş girmeye başlamıştır.

PHPEd

Bir zamanlar PHP programcılarının en çok kullandığı IDE’lerden biriydi. Zaman içerisinde çıkan gelişmiş PHP IDE’leri(PHPStorm ve Zend Studio) ve Sublime Text gibi metin editörleri nedeniyle artık unutulan yazılımcı araçları arasına girdi diyebiliriz.

Teleport Pro

Internet hızının düşük olduğu dönemlerdi, şimdiki gibi e-kitaplar, PDF vb. dosyalar da yaygın değildi. İçerisinde onlarca sayfa PHP veya Photoshop konu anlatımının olduğu bir web sitesini gezmek, sayfalara tek tek tıklayıp açılmasını beklemek büyük bir eziyetti. Teleport Pro hedef olarak verilen bir URL’deki tüm web sayfalarını veya sadece belirli dosyaları(htm, jpg… gibi) bilgisayarınıza kaydetmenizi ve bu sayfaları offline olarak açmanızı sağlıyordu. Siz internette işlerinize bakıyorken o arka planda istediğiniz sayfaları bilgisayarınıza indiriyordu.

Netscape

90’lı yılların efsane web tarayıcısı olan Netscape internetin ilk çıktığı ve yaygınlaştığı yıllarda ezici üstünlükle en çok kullanılan web tarayıcısıydı. Bu yazıya konu olan yazılımcıların bir kısmı büyük ihtimalle internet hayatlarına Netscape kullanarak başlamışlardır. Önceleri adı Netscape Navigator olan tarayıcının adı daha sonraları Netscape Communicator olmuştu. Sonraki sürümlerinde sadece web tarayıcı değil, mail okuyucu ve HTML düzenleyici gibi bileşenleri de içerisinde barındırmaya başlamıştı. Ancak tarayıcı özelliklerini fazla geliştirememesi ve çağın biraz gerisinde kalması nedeniyle kullanımı azalmaya başladı. Microsoft’un Internet Explorer tarayıcısıyla girdiği rekabeti kaybeden Netscape 90’ların sonunda açık ara en çok kullanılan tarayıcıyken çok kısa süre içerisinde Internet Explorer’ın çok gerilerinde kaldı.

Bonus: Internet Explorer

Sadece 90 kuşağının değil, 2000’li hatta 2010’lu yıllardaki birçok internet kullanıcısının ilk göz ağrısı olan web tarayıcısıdır. 2000’li yılların başında Netscape’i alaşağı ederek uzun yıllar internet dünyasının açık ara en çok kullanılan tarayıcısı oldu. Hatta tekel haline geldiği için Microsoft’un başını uzun süre “tekelleşme davaları” ile ağrıtan ürünlerin başında geliyordu. Ancak 2000’li yılların sonuna yaklaşırken önce Mozilla Firefox, birkaç sene sonra da Google’ın çıkardığı Chrome isimli tarayıcılar yavaş yavaş pazarı eline geçirdi. Rakip tarayıcılar hız, performans, kullanıcı arayüzü ve gelişmiş özellikleriyle birkaç yıl içerisinde Internet Explorer’ın liderliğini ele geçirdiler. Windows işletim sistemleriyle birlikte varsayılan olarak gelmesine rağmen Internet Explorer 2010 yılı itibariyle pazarda önce ikinci, sonra üçüncü sıraya kadar geriledi. Internet Explorer’ın biz yazılımcılar, bilhassa HTML ve CSS ile uğraşan yazılımcılar için yeri ayrıdır(tabii ki olumsuz anlamda). Tasarladıkları web sayfalarını Internet Explorer ile uyumlu hale getirmek için deliresiye çalışan front-end yazılımcıların şikayetlerini hala duyarız.