Günümüzde arayüz odaklı geliştirilen yazılımlarda iki temel kısım vardır; front-end(ön yüz) ve back-end(arka yüz). Gerek ihtiyaç, gerek teknoloji, gerekse kullanılan araçlar açısından bu iki kısım birbirinden neredeyse tamamen izoledir ve bağımsız olarak geliştirilerek bir araya getirilen bu iki bileşen yazılımı oluşturur. Front-end dediğimiz kısım aslında bir web uygulaması, mobil uygulama ve masaüstü uygulaması önyüzü olabilir. Back-end ise daha ziyade sunucu tarafında çalışan teknolojilerdir(C#, PHP veya Java kodu, veritabanı, sunucu üzerinde çalışan yazılımlar… gibi)

Dolayısıyla front-end ve back-end farklı bilgi, birikim, araç, programlama dili gibi birbirinden farklı bileşenlerle geliştirilir. Örneğin bir web uygulamasının önyüzünde HTML ve CSS ile sayfaların görünümü belirlenir, JavaScript dili ve kütüphaneleri ile de istemci tarafında çalışacak kodlar yazılır. Sunucu tarafında ise PHP, .NET veya Java gibi bir platformda yazılan kodlar web servislerine, veritabanlarına, cache mekanizmalarına, log sunucularına, sunucu veya bulut üzerindeki kaynaklara erişerek belirli işlemler yapar ve nihayi sonucu istemciye yani front-end’e gönderir.

Front-end ile back-end tanımını ve kullandığı araçlar üzerinden birbirinden ayrışık olduğunu kısaca yorumlamaya çalıştık. Yorumlarımızdan yola çıkarak yazılım geliştirme ekiplerinde her iki tarafta farklı yazılımcıların rol alması beklenir. Zira bir kişinin aynı anda HTML, CSS, JavaScript ve C# dilini iyi derecede bilmesini, web servislerini oluşturmasını, veritabanını yönetmesini ve sorguları oluşturmasını, sunucuda Redis gibi bir cache yapısını uyarlamasını ve yönetmesini vb. konuları bilmesini beklemek biraz insanüstü bir profil oluşturma çabası olarak yorumlanabilir. Dolayısıyla bir yazılımcının normal şartlarda sadece front-end tarafına veya back-end tarafına hakim olması beklenir.

Son yıllarda bilhassa istemci taraflı teknolojilerin gelişmesi bazı şirketlerde ve yazılımevlerinde yazılım geliştiricilerden beklentilerin artmasına sebep oldu. Şöyleki artık geliştirilen bir web uygulamasında back-end’de ASP.NET veya PHP gibi bir ortamı/dili kullanan yazılımcının JavaScript diline, hatta HTML ve CSS’e de hakim olması aranır oldu. Aynı şekilde front-end tarafında yazılımcı olarak çalışan kişilerin de sunucu taraflı teknolojilere hakim olması, gerektiğinde veri modellemesi yapması gibi beklentileri ortaya çıkardı. Çünkü JavaScript’in gelişimi artık birçok programatik işlemin istemci tarafına kaymasına, dolayısıyle back-end’de kod yazan programcının da yazdığı kodun çıktısını istemci tarafında ele almasını gerektirir hale geldi. Ve bu noktada geçmişte çok az duyulan bir yazılımcı profili daha sık duyulmaya hatta bazı firmalarda aranmaya başlandı: Full Stack Developer (Yazının bundan sonraki kısmında kısaca FSD diyeceğim)

Aslında ikinci paragrafın son cümlelerinde full stack developer için iddialı bir tanım yapmıştım: “biraz insanüstü bir profil” Bundan 4-5 sene önce bir yazılımcının aynı zamanda JavaScript’i, HTML’i, CSS’i, PHP veya ASP.NET’i iyi bilmesi, sunucu tarafında kullanılan cache, session, güvenlik gibi konulara hakim olması, hatta üstüne bir de veritabanına hakim olması, veri modellemeleri yapması, veritabanını yönetmesi çok abartılı bir durum olarak karşılanırdı, ki hala da çoğu durumda böyle karşılanmaya devam etmekte. Ancak yukarıda bahsettiğimiz client-side teknolojilerin gelişimi, AJAX’ın, JSON veri yapısının standart haline gelmesi ve JavaScript kütüphanelerinin istemci tarafında sunucuya özel işlemleri de kolaylıkla yapması artık front-end ve back-end kavramlarını daha içiçe hale getirdi.

FSD’ın görevleri nelerdir, ondan neler beklenir, neler beklenmez?

FSD’ın görevlerini aslında tüm yazımız boyunca dile getirdik. Back-end’de arka planda çalışan kodlardan başlayıp front-end’de istemciye gidecek herşeyin FSD’ın elinden geçmesi beklenir. FSD veritabanını tasarlar ve yönetir, sunucu tarafında web servislerini yazar, iş katmanındaki akışları yazar ve view dediğimiz önyüzleri oluşturur. Tabii ki önyüzde gerekli olan kodları(HTML veya XAML gibi) yine o yazacaktır. HTML’in yanında CSS ile sayfaya son şekillerini verecektir, JavaScript kütüphanelerini kullanarak istemci tarafındaki tüm atraksiyonları da yapacaktır. Önyüz tarafındaki grafikler FSD’i çok ilgilendirmese dahi, zaman zaman ufak tefek grafikler hazırlamak için Photoshop vb. bir grafik editörünü dahi açması gerekebilir(Grafiksel işler FSD’nin görevlerinden biri değildir, ama bazen işin bu kısımlarıyla da uğraştığını görebiliriz).

FSD olarak çalışmanın ağırlığını azaltan birkaç konudan da bahsetmeliyiz. FSD’dan veri tabanınını dört dörtlük tasarlaması ya da sunucu tarafındaki cache mekanizmasını en ince detayına kadar bilmesi beklenmez. Yukarıda bahsettiğimiz dil ve teknolojilerin hepsine yeterli seviyede hakim olması, uygulamayı istenilen sürede, istenilen niteliklerde bitirmesi beklenir. Zaten FSD’ın bu konuları bu denli derinlemesine bilmesi, yazının başında bahsettiğimiz yazılımcıyı “insanüstü profil” noktasına getirecektir. Aynı anda ortalama 15-20 müşterisi olan bir lokantada yemeklerin pişirilmesi, müşterilere servis yapılması, bulaşıkların yıkanması, kasada hesapların alınması gibi işlerin tek kişi tarafından yapması beklenmez elbette. FSD’ın aynı anda işi pişirmesi, servis etmesi, bug’ları fix’lemesi, uygulamayı izlemesi ancak küçük ve orta çaplı bir projede mümkün olabilecektir.

FSD rolü hangi tarz projelere daha uygundur?

Tabii ki büyük ve uzun soluklu projelerde FSD rolüne çok ihtiyaç duyulmaz. Zira bu tarz projeler zaten kalabalık yazılım ekipleriyle geliştirilir ve ekipte her zaman front-end tarafına da back-end tarafına da hakim olan en az birkaç yazılımcı olacaktır. Görevleri ayrıştırmak bu tip projeler için daha sağlıklı olacakır. Front-end developların sadece önyüz tarafına, back-end developerların ise sadece sunucu tarafına odaklanması, onları verimini ve projenin daha sağlıklı yürütülmesini sağlayacaktır.

FSD yani Full Stack Developer dediğimiz yazılımcı rolünü kısaca tanımaya çalıştık. Günümüzde gelinen noktada artık yazılımcıların FSD olarak çalışmasa dahi, yazılım geliştirmenin bir tarafında tamamen yetkin, diğer tarafında ise kısmen yetkin olması, en azından teknolojilere ve araçlara yüzeysel de olsa hakim olması gerekmektedir(Yani back-end developer iseniz HTML5, AngularJS gibi teknolojilerden haberdar olmanız önemli) Bu çerçevede yetkinliklerimizi gözden geçirmemizi ve kişisel gelişimimize buna göre yön vermemiz gerektiğini düşünüyorum. Bilhassa web tabanlı ve mobil tabanlı projeler geliştiren arkadaşlar için geçerli bir durum.

Son paragrafı destekler nitelikle olan bir Martin Fowler cümlesi ile yazıyı sonlandıralım. Ne diyor üstad: “Yazılımcılar full stack olmak zorunda değil, ancak yazılım ekipleri full stack olabilmeli”

Developers don’t have to be full-stack but teams should be.

Martin Fowler